© Copyright. Direitos autoriais.

© Copyright. Direitos autoriais

ler

Ler:
O mar.
Dicionariado por Carré Alvarellos, e recolhida por um estudioso em Mogia.

Ler está nas cantigas de Johan Zorro e de Nuno Fernandes de Torneol, transformado por vezes, segundo as edições em lez.


En Lixboa, sobre lo mar,

barcas novas mandei lavrar,
ai, mia senhor velida!
En Lixboa, sobre lo ler,
barcas novas mandei fazer,
ai, mia senhor velida!
Barcas novas mandei lavrar,
e no mar as mandei deitar,
ai, mia senhor velida!
Barcas novas mandei fazer
e no mar as mandei meter,
ai, mia senhor velida!

É para alguns estudiosos o ler: lez, provençalismo ou arabismo.

Lez como provençalismo dizem proveniente de latus latino, com a ideia de ser lado do mar, costa, praia.
Há a expresão de "les a les" que significa de lado a lado.
Tal é que no provençal les apenas é lado, mas não um lado substantivo, é um lado proposicional.
Antigamente subsantivo.
Les é um vocábulo que ficou pechado semioticamente pois não tem aparentemente filhos noutros idiomas.
Por exemplo, há localidades com a partícula lez, Villeneuve lez Avignon, Saint André lez Lille....
Também escrita esta preposição como lès

Ler é mar também no irlandês, com lir, lera.

E com toda a estória do Deus Lir, o deus do mar e a re-elaboração do Shakespeare, do rei Lear.
A palavra irlandesa lerg, lerga, tem os significados de declive, extensão, trecho, encosta, campo de batalha, mar, lago, marge do rio; superfície, nível, sob, cor, ostensivo, finalidade, caminho, piloto.

No asturiano llera tem estes significados, que vão correndo da mão, como se uma significação fosse parindo ao outra:


llera, desembocadura de rio de águas toldadas.

llera, morea de argaço na costa
llera, morea de cascalho
llera, cascalho
llera, prado veiga alagada à beira dum rio
llera, hortelo
llera, parcela estreita e longa, faixa na que se parte um comunal, embelga
llera, terra de cultivo.

Diante deste elo, para a llera asturiana, a sua parente leira galega, da que a etimologia oficializada fai derivar do latim glera, semelha sosobrar.


Por outra parte ler é barro, argila no dinamarquês, com leir no norueguês antigo com o mesmo significado, e leir no islandês atual como barro também.


O Leres?, casacalheiras, ribeiras de lodo ou lama.

Lires e Lira?, há umha Lera na Vila-Nova de Arousa, Rio Leres de Posmarcos no Caraminhal.







λέρος, é o nome de um peixe no grego antigo.


Aparentado com o ler, de lama, temos os lírios como peixes que andam no lodo, e as ratas lírios.

O lírio, limo no Courel
Lerna, abismo, perigo.

Lírio que é a alga de fonte, tem o seu parente no gaélico escocês em lìrean alga verde ....


Coincidências.


Há um lugar em Grau, Astúrias, chamado de Llera.

Aqui vai uma foto:
E semelhar si semelha que é um lugar no rio onde se depositam sedimentos:
https://www.google.com/maps/place/Llera,+Asturias,+Espanha/@43.386791,-6.0082014,3159m/data=!3m1!1e3!4m5!3m4!1s0xd369415b79d3869:0x8d8f3d367b04597d!8m2!3d43.3877789!4d-6.0018146

Para fazer mais rebúmbio, vou pôr a imagem do Leiro de Ávia, a sua tradução aos asturiano seria Lleru, e mesmo o rio Ávia fai em Leiro "una llera de cantos":

https://maps.google.com/maps?q=leiro+ourense+galicia&ie=UTF-8&hq=&hnear=0xd2ff331cac7c355:0x73bb1d9e696f3d88,Leiro,+Province+of+Ourense,+Spain&ei=kmlTUamdB42jhgev3oGAAw&ved=0CJYBELYD

Leirosa:

https://maps.google.com/maps?q=leirosa+portugal&ie=UTF-8&hq=&hnear=0xd22392e98fab835:0xc926aaab9bd30975,Leirosa,+Portugal&ei=nXhTUbiJMO6h7AaexoDIDg&ved=0CIwBELYD

Leirado, perto Ribadeu:

https://maps.google.com/maps?q=leirado+ribadeo+lugo&ie=UTF-8&ei=2XpTUZf1CsaHhQefhYHoAw&ved=0CAsQ_AUoAg

Leir, Noruega:

https://maps.google.com/maps?q=leir+noruega&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x4672563d72e26bf9:0x881ae14af6a73eb5,Leir,+Reino+da+Noruega&ei=X4tTUZXYDK6y7AaDw4GgAg&ved=0CHQQtgM

Ler, Noruega:

https://maps.google.com/maps?q=ler+reino+da+noruega&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x466cd618f1879ed7:0xa7d0e385b6c18e07,Ler,+Reino+da+Noruega&ei=B5JTUcrFDcrOswbszYC4BQ&ved=0CIYBELYD

Leirgulen, Noruega

https://maps.google.com/maps?hl=pt-BR&q=leirgulen+norway&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x4617a3c179cca263:0x2e6233e1cd540f9b,Leirgulen,+Reino+da+Noruega&ei=u6hXUa76KPLb7AbE0IDwBA&ved=0CI8BELYD

Lares, Figueira da Foz:

https://maps.google.com/maps?q=Lares,+3090-646+Figueira+da+Foz,+Coimbra,+Portugal&ie=UTF-8&hq=&hnear=0xd22462fb033f143:0xa00ebc04f7fd4c0,Lares,+Portugal&ei=dY9TUa1Zwa60Bo2WgCg&ved=0CHUQtgM

Leer, Alemanha

https://maps.google.com/maps?q=leer+germany&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x47b64de74536bdc7:0xe58c3f66cee87551,Leer,+Rep%C3%BAblica+Federal+da+Alemanha&ei=8rNXUfnJFcmv7Ab7woHYCg&ved=0CKUBELYD

Lerags, Escócia:

https://maps.google.com/maps?q=Lerags,+Esc%C3%B3cia,+Reino+Unido&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x488966bd2950bc47:0x702b14a4dd479d85,Lerags,+Argyll+and+Bute,+UK&ei=lpNTUc3gMcfMswbmrICACw&ved=0CH8QtgM

Leirvik, Noruega

https://maps.google.com/maps?hl=pt-BR&q=leirvik&ie=UTF-8&ei=r51XUbmdLIPQ7AaNjoHYAg&ved=0CAgQ_AUoAg

Lerwich, Escócia:

https://maps.google.com/maps?q=Lerwick,+Esc%C3%B3cia,+Reino+Unido&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x489e8b761fadcb89:0x8e2037505413b82c,Lerwick,+Shetland+Islands,+UK&ei=HJRTUZilNcOstAbTzIEw&ved=0CIYBELYD

Leiravay river, Escócia:

https://maps.google.com/maps?q=Leiravay%20River%2C%20United%20Kingdom&aq=f&um=1&ie=UTF-8&hl=pt-BR&sa=N&tab=wl

Plérin, Bretanha:

https://maps.google.com/maps?q=pl%C3%A9rin+france&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x480e0298c1a69605:0x40ca5cd36e62fb0,Pl%C3%A9rin,+France&ei=UZRXUY6vFM_T7Abc9oHQCQ&ved=0CJIBELYD

Lerryn, Cornualha:

https://maps.google.com/maps?q=Lerryn,+Reino+Unido&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x486b6377129cec29:0x42315b0726a7dc03,Lerryn,+Cornwall,+UK&ei=V5ZTUbj2K8GStQb4tYCQBw&ved=0CHwQtgM

Laredo, Cantábria

https://maps.google.com/maps?q=laredo+cantabria&ie=UTF-8&hq=&hnear=0xd4ec0721d3b6e97:0x3b8facb07633b43b,Laredo,+Cantabria,+Spain&ei=D5xXUbfDCKXz0gXMtoGQBQ&ved=0CLIBELYD

Leirg an Dachtáin, Condado de Donegal, Irlanda

https://maps.google.com/maps?q=Leirg+an+Dacht%C3%A1in,+Condado+de+Donegal,+Irlanda&ie=UTF-8&hq=&hnear=0x485f22bf3708cc99:0x2600c7a7bb4e5452,Lergadaghtan,+Co.+Donegal,+Ireland&ei=L6ZXUcKrOo3B7AbSvYDwBw&ved=0CDMQtgM


Leiro, do concelho de Minho, gera para mim controvérsia, depois de ver tantos leiros como nome do lugar até onde chega a maré por um rio arriba, (com a forte ideia da llera asturiana):

https://maps.google.com/maps?q=leiro+mi%C3%B1o&ie=UTF-8&ei=3ENUUZv3Guyg7Aa-5YD4Bw&ved=0CAsQ_AUoAg

O Leiro da ria de Ares obrigaria a pensar que o mar estava entre três e cinco metros mais alto do que hoje em dia, para que a maré chegasse polo rio Baixoi arriba até a paróquia atual de Leiro.

Houvo uma cota superior da maré chamada máximo flandriense, responsável da rasa cantábrica; ocorreu isto hai 6.000 anos; o nível do mar estava elevado segundo zonas uns 3 metros.
Tempos houvo pois, no que Leiro (do concelho de Minho) pudo ser um verdadeiro lleru, no sentido asturiano de desembocadura toldada de um rio.
Hipótese:

Então poderia-se datar a palavra llero, leiro, (ler), para referirmos-nos à ria, ou à desembocadura dum rio, polo 4.000 - 3.000 antes de Cristo. Isto fai pensar na continuidade entre territórios mui afastados, para a suposta tecnologia de navegação daquelas épocas?
Nas falas nórdicas há um grupo de palavras para nomear um acampamento, no finlandês é leiri, läger no suecoetimologicamente relacionada com Lager do alemão, com o mesmo significado que remete a uma raiz que vai dar no leito, em deitar-se.

(http://atlas.lmi.is/kortasja/)
Outramente, leira no norueguês antigo é lugar lamacento, lembremos que lir é argila.
Vemos arriba o lugar de Leira perto de Akranes na Islândia, com diferentes topônimos associados como Leirarsveit, o país da Leira, ou país do Barro, Leirárvogar, a Baia do Barro, do Lodo." Leiras" como lugares lamacentos na Islândia de mar ou rio, há segundo o enlaço arriba posto, trinta e quatro.






Hipóteses:
As diferentes variedades de nome com raiz em Ler, para assentamentos na foz dos rios atlânticos europeus não é coincidência.
Até aí chegou a glera, pedra grava latina?

Remete à ideia de lugar chão, aonde se pode chegar navegando coa maré alta, que queda em seco coa baixa-mar.
Ler como planície ou alargado, no seu significado de mar, penso que é primário.
Estão definimos os Ler desde uma visão de navegante, já seja como estuário de rio, ria, ou como lugar para desembarco, descanso e acampamento.
Que a glera latina, como lugar de cantos  de cascalhos, não é nai da llera asturiana marinha, que esta provém da raiz de ler (mar), mais bem irmãs a glera e a llera, do que derivadas?
Havendo os topônimos Leiro, Leira e derivados na Galiza e em Portugal, que semelham mais estar ao lado da llera asturiana, como ria toldada, ou mesmo a lugar de cantos num rio, do que a um terreno de lavor, dá para pensar da sua antiguidade, podendo haver outros Leiros e derivados mais recentes que remetam a campos de cultivo.
Por outra parte sabendo que a ria de Ares sofreu o fenômeno flandriense, e que as suas águas estivêrom entre três e cinco metros mais elevadas, a maré chegaria polo rio Baixoi até a Ponte-Baixoi ou mais arriba, sendo pois a parte baixa da paróquia de Leiro um lugar que serviria para o desembarco fácil.
Por outra parte também pudo haver ou mesmo há cascalho, pedregulho nos Leiros galegos, o que nos iria dar à raiz glera latina.


Em Carinho podemos ver o seguinte:


Há um topônimo ambíguo, a Boca da Leira, pois a porta para onde se abre?, para umas leiras de cultivo interiores, ou para uma leira, estuário?, o paralelismo com a forma: "boca da ria", é.






Mais, As Leiras, na ria de Ortigueira:






As Leiras, Feãs (Carinho).

Outro lugar mais que cria a dúvida, as leiras são os múltiplos esteiros, ou os campos de lavor?

Leiro de Rianjo.




Lieiro de São Cibrão



Leira, (Rebordelos, Carvalho) tirada de http://www.acorunha.gal/


Leiro de Riba d'Úmia, a várzea larga do rio a 9 metros sobre o nível do mar.





Leirado, Salvaterra do Minho, rio Tea.



Bacia do rio Loire, em ocitano rio Leir





O Leyre vasconço, mosteiro com o "canchal", pedreira, o lugar de cantos do que talvez recebe o nome:



Quero colar aqui o artigo da wikipédia "galega" e o da biquipedia aragonesa, sobre um rio de controvertido nome, que tambem dá indícios de como a palavra llera tem alargada distribução, fora do âmbito estrito asturiano, (corto é colo para que em futuras revisões dos artigos não se perca o que ressalto em negrito):



Río Glera

Glera
Val d'o Río Oja (Ezcaray)

Val d'o Río Oja (Ezcaray)
Administración
EstatosFlag of Spain.svg Espanya
Cheografía
NaixederoSierra de la Demanda
DesembocaduraRío Tirón
Hidrolochía
Superficie d'a cuenca1.270 km²
río Glera (río Oja oficialment en castellán) ye un río d'a comunidat autonoma d'A Riocha que naxe en a Sierra de La Demanda, transcruza as comarcas d'Ezcaray,Santo Domingo de la Calzada y Aro y desemboca en o Río Tirón, entre Casalarreina yAnguciana.
As localidatz por an pasa son Ezcaray, Ojacastro, Santurde de Rioja, Santo Domingo de la Calzada, Villalobar de Rioja, Baños de Rioja, Castañares de Rioja y Casalarreina.

[editar]Toponimia

Glera ye una parabra patrimonial en nabarro-aragonés, a evolución natural d'o latín GLAREA d'alcuerdo con a fonetica aragonesa, como en GLANDE(M) > "glan". Tamién ye conoixito como La Ilera seguntes a fonetica castellana. O nombre Oja ha sustituito a Glera oficialment en as zagueras decadas, y ye un argumento en contra d'a popular teoría que relaciona o nombre d'A Riocha con o río Oja.














Río Oja

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.


Oja
Casalarreina1.JPG
O Oja en Casalarreina.
PaísEspaña
NacementoSerra da Demanda (A Rioxa)
Lonxitude64,9 km
Conca1.270 km²
DesembocaduraRío Tirón
Oja é un curto río do norte de España, un afluente do río Tirón que dá nome á Comunidade da Rioxa e á veciña comarca de Álava, a Rioxa Alavesa segundo unha das teorías sobre a orixe deste nome. Nace na serra da Demanda, no monte das Herguijuelas, xunto ao porto da Demanda, a uns 2.000 msnm. Pasa por Posadas,Ayabarrena, San Antón, Zaldierna, Ezcaray, Ojacastro, Santurde, Santo Domingo de la Calzada, Villalobar, Baños de Rioja, Castañares, Casalarreina, e desemboca no río Tirón antes de chegar a Anguciana, preto da localidade de Cihuri.
Tamén se lle denomina La Hilera ou río Glera, termo este último que significa acumulación de cascajo. Esta característica da canle fai que este practicamente desapareza en Ojacastro e volva aparecer en Castañares.











O estudo da etimologia deste rio remete a outros nomes co que é conhecido como Ilera, Illera ou Glera, com o significado de lugar cheio de cantos, onde a llera asturiana tem um lugar comum.
Pois a llera espanhola, define-a o dicionário da real academia, como cantizal, isto é pedregal.



Leira em Perbes.
Leira em Céltigos de Ortigueira

Um comentário: